Dünyada ve ülkemizde arabuluculuk uygulamasının arttığı görülmektedir. Ülkemizde arabuluculuk uygulama alanlarının kademeli genişletilmesiyle birlikte başarı oranı da yükselmektedir. İhtiyari arabuluculuk ile başlayan süreçte 2018 yılında iş uyuşmazlıklarında, 2019 yılında ticari uyuşmazlıklarda, 2020 yılında tüketici uyuşmazlıklarında ve son olarak 2023 yılında ise kira, komşuluk, kat mülkiyetinden kaynaklanan uyuşmazlıklar, konusu bir miktar para olan itirazın iptali, menfi tespit, istirdat, taşınmazın ayni, ortaklığın giderilmesi ve tarımsal üretim sözleşmesinden doğan uyuşmazlıklarda dava şartı arabuluculuk uygulaması getirilmiştir.
Genel uzmanlık alanları iş hukuku, ticaret hukuku ve tüketici hukuku, genel uzmanlık alanları olarak belirlenmiştir. Bu genel uzmanlık alanlarının yanında, banka ve finans hukuku, sigorta hukuku, inşaat hukuku, fikri ve sınai haklar hukuku, enerji hukuku, sağlık hukuku ve spor hukukuna yönelik özel uzmanlık alanları oluşturulmuştur.
A. İş Uyuşmazlıklarında Dava Şartı Arabuluculuk
İş uyuşmazlıklarında süre gelen problemlerden biri işçi ve işveren arasındaki güç dengesidir. Arabuluculukta taraflar eşit düzeye gelmiştir. Eşitliğin, ön planda tutulduğu arabuluculuk sayesinde, işçi ve işverenin eşit şartlarda, aralarındaki uyuşmazlığa çözüm bulmaları söz konusu olabilmektedir. İletişim ve diyalog kanalının açık olduğu bu görüşmelerde, işverenin, işçilerin yaşamış olduğu sıkıntıları anlaması, iş veriminin yükseltilmesi için gerekli tedbirlerin alınması, kalitenin artması, iş gücünden azami faydalanma ve iş geliştirme konularında bilgi sahibi olması gibi birtakım yan etken hususların da gündeme gelebileceği dikkate alınması gereken hususlar arasında yer almaktadır.
B. Ticari Uyuşmazlıklarında Dava Şartı Arabuluculuk
Ticari uyuşmazlıklardan, konusu bir miktar para olan alacak, tazminat, itirazın iptali, menfi tespit ve istirdat davalarında, dava açılmadan önce arabulucuya başvurulmuş olması dava şartı arabuluculuk olarak kabul edilmiştir.
C. Tüketici Uyuşmazlıklarında Dava Şartı Arabuluculuk
6502 sayılı TKHK’a eklenen 73/A maddesi, tüketici mahkemelerinin görev alanına giren bütün uyuşmazlıklar bakımından, dava açılmadan önce mutlaka dava şartı arabuluculuk yolunun tüketilmesi gerektiğini düzenlemektedir.
TKHK 73/A maddesi, tüketici mahkemelerinin görev alanına giren uyuşmazlıklar kapsamında dava şartı yolu getirdiğinden, arabuluculuğa elverişli olmak kaydı ile uyuşmazlığın maddi hukuk bakımından dayanağının, davanın usuli niteliğinin ve cebri icra hukuku alanına ilişkin olup olmadığının bir önemi bulunmamaktadır. Bu düzenlemede özellikle tüketici uyuşmazlıklarında dava şartı arabuluculuğa gidilebilmesi için tüketici mahkemelerinin görev alanına giren uyuşmazlıkların neler olduğunun bilinmesi gerekmektedir.
D. Kira İlişkisinden Kaynaklanan Uyuşmazlıklarda Dava Şartı Arabuluculuk
1 Eylül 2023 itibariyle yeni dava şartı arabuluculuk alanlarından biri; kira ilişkisinden kaynaklanan uyuşmazlıklardır. Hem taşınır hem taşınmaz kiraları bakımından geçerlidir. Ancak kiralanan taşınmazların 2004 sayılı İcra ve İflas Kanununa göre ilamsız icra yoluyla tahliyesine ilişkin hükümler dava şartı olarak arabuluculuk usulüne tabi olmayacaktır. Bu kapsamda, icra mahkemesine yapılacak itirazın kaldırılması talepleri ile tahliye talepleri dava şartı olarak arabuluculuk kapsamında değildir.
Ancak anılan usulde sulh hukuk mahkemesinde dava açılması gerektiğinde dava şartı olarak arabuluculuğa ilişkin hükümler uygulanacaktır. Bu düzenleme kapsamında yukarıda da belirtildiği gibi ilamsız icra yoluyla tahliye hariç olmak üzere, kiralananın tahliyesi, kira bedelinin tespiti, kira uyarlama davaları, kiracı ve kiralayan arasındaki her türlü alacak ve tazminat talebine ilişkin uyuşmazlıklarda dava açmadan önce arabulucuya başvurmak zorunlu hale gelmiştir.
E. Taşınır ve Taşınmazların Paylaştırılması ve Ortaklığın Giderilmesinde Kaynaklı Uyuşmazlıklarda Dava Şartı Arabuluculuk
Ortaklığın giderilmesi (eski adıyla izale-i şüyu) davası, paylı mülkiyete ya da elbirliği ile mülkiyete konu olan taşınmaz veya taşınır mallarda paydaşlar/ortaklar arasında birlikte mülkiyet ilişkisini sona erdirerek ferdi mülkiyete geçilmesini sağlayan bir dava türüdür.
Ortaklığın giderilmesi davasını açma hakkı paylı mülkiyet bakımından paydaşlara, elbirliği ile mülkiyet bakımından elbirliği ortaklarına aittir. Bu davanın açılmasında taşınır veya taşınmaz mal ve haklar için dava konusu malın değerine bakılmaksızın, görevli mahkeme, Sulh Hukuk Mahkemesi’dir.
F. Kat Mülkiyetinden Kaynaklanan Uyuşmazlıklarda Dava Şartı Arabuluculuk
Kişinin yaşadığı yerin nasıl yönetileceğini ve kişilerin komşularıyla aralarındaki ilişkileri doğrudan ilgilendirmektedir. Bu nedenle kat mülkiyeti hukuku konusuna giren uyuşmazlıkların hızlı ve etkili bir şekilde çözümlenmesinde sadece bireyin değil, aynı zamanda toplumun menfaati bulunmaktadır. Apartman yönetimi, tadilat-tamirat yapılması, aidat belirlenmesi gibi konularda dava yoluna gidilmesi hem sürecin çok uzamasına yol açmakta hem de aslında komşu olan tarafları germekte ve çoğu zaman aynı apartman veya sitede oturan kişileri birbirine düşman haline getirmektedir. Oysa arabuluculuk sürecinde taraflar birbirlerine, arabulucunun müzakere ve iletişim teknikleri kullanmasıyla, kendilerini anlatabilme fırsatı buldukları gibi çözümü de ortaklaşa kararlaştırmaktalar ve süreç sonunda da dostluk ve iyi komşuluk ilişkileri devam etme olanağına kavuşmaktadır.
G. Komşu Hakkıyla İlgili Uyuşmazlıklarda Dava Şartı Arabuluculuk
Komşu hakkının kapsamı, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun “Komşu hakkı” başlığı altında yer alan 737 ilâ 750. maddelerine göre belirlenebilecektir.
Medeni Kanun’da “Taşınmaz Mülkiyetinin Kısıtlamaları” bölümü altında “Komşu Hakkı” başlıklı bir bölümde 737. madde ve devamında komşuların hakları ve yükümlülükleri düzenlenmiştir. Komşu hakkı, komşu taşınmaz maliklerinin birbirine karşı hak ve yükümlülüklerin bütünüdür. Komşu hakkı, Medeni Kanun’un 737. maddesinde tanımlanmıştır.
Komşu hakkına aykırı davranan ve komşu taşınmaza zarar veren taşınmaz malikine uygulanacak yaptırımlar TMK’da düzenlenmiştir. TMK m. 730: “Bir taşınmaz malikinin mülkiyet hakkını bu hakkın yasal kısıtlamalarına aykırı kullanması sonucunda zarar gören veya zarar tehlikesi ile karşılaşan kimse, durumun eski hâline getirilmesini, tehlikenin ve uğradığı zararın giderilmesini dava edebilir.”
H. Tarımsal Üretim Sözleşmesinden Doğan Davalarda Dava Şartı Arabuluculuk
7442 sayılı Orman Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile yeni bir dava şartı arabuluculuk alanı daha getirilmiştir. Bu Kanunun 3. maddesi ile 5488 sayılı Tarım Kanununun 13. maddesi değiştirilmiştir. Değiştirilen Tarım Kanunu 13. madde tarım sektöründe sözleşmeli üretimi özendirmeyi ve böylece ülkemizde tarımsal faaliyetleri desteklemeyi amaçlamaktadır.
İ. Taşınmazın Devrine veya Taşınmaz Üzerinde Sınırlı Ayni Hak Kurulmasına İlişkin Uyuşmazlıklarda Arabuluculuk
6325 sayılı Kanuna eklenen 17/B maddesi ile taşınmazın devrine veya taşınmaz üzerinde sınırlı ayni hak kurulmasına ilişkin uyuşmazlıklarda arabuluculuk usulü düzenlenmiştir. Taşınmazın devrine veya taşınmaz üzerinde sınırlı ayni hak kurulmasına ilişkin uyuşmazlıklar arabuluculuğa elverişlidir. Böylelikle bu tür uyuşmazlıkların tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebileceği uyuşmazlıklardan olduğu ve bu uyuşmazlıkların ihtiyari arabuluculuğa elverişli olduğu açıkça hüküm altına alınmıştır.
Arabuluculuk sürecinde tarafların hukuki menfaatlerinin geçici olarak güvence altına alınması ve hukuki işlem güvenliğinin sağlanması amacıyla taşınmaz üzerindeki tasarruf yetkisinin kısıtlandığına dair tapu siciline şerh verilmesi imkânı getirilmiştir.
Tarafların yazılı olarak kararlaştırması ve arabulucunun bu kararı tutanak altına alması halinde arabulucunun talebiyle, arabuluculuk süreciyle sınırlı olmak ve konulduğu tarihten itibaren üç ayı geçmemek üzere tasarruf yetkisinin kısıtlandığına dair tapu siciline şerh verilir.
Tarsus Uzman Arabulucu Avukat Ali ATAY, 2023 Eylül.
Comments